In oktober 2019 lanceerden Intercommunale Leiedal en Gemeente Zwevegem een open oproep. Er werd immers één hectare woonuitbreidingsgebied ter beschikking gesteld in Sint-Denijs voor een duurzaam en innovatief openruimteproject. Het was een idee waar mijn partner en ik al langer mee zaten en via deze oproep vonden we gelijkgezinden. Na de koppen bij elkaar te hebben gestoken, kwamen we al vrij snel op het voedselbos: een eetbare tuin volgens de permacultuurprincipes. De Tuin van Adem en Eten was geboren!
Ik ben altijd al geboeid geweest door ecologie, door een natuurlijk en onafhankelijk leven en door voeding en gezondheid, dus het was een eer het voorzitterschap van de Tuin van Adem en Eten op me te mogen nemen!

Wat mogen we ons voorstellen bij een voedselbos?
Kort samengevat is het een bos waar landbouw en natuur verenigd worden en waar minder gekende soorten lekkers te vinden zijn. Het hoofddoel van een voedselbos is om de diversiteit van verschillende soorten te versterken, maar dan binnen een voedselproducerend systeem.
Doordat een voedselbos gericht is op biodiversiteit, is het weerbaarder tegen klimaatverandering dan reguliere landbouw. Bovendien helpt de CO2-opslag ervan om diezelfde klimaatverandering in te perken. Dat biedt een hoopvol perspectief. In een onderzoek van Green Deal Voedselbossen werd bijvoorbeeld vastgesteld dat akkers liggen te verdrogen in de zon en dat ze bij regenval veranderen in modderpoelen, terwijl je in een voedselbos nauwelijks iets merkt van verdroging of vernatting. Hoe meer diversiteit, hoe robuuster het systeem.

Waarom is die biodiversiteit zo belangrijk?
De traditionele landbouw is één van de hoofdredenen van het verlies ervan en van de klimaatopwarming die daar het gevolg van is. Wij willen aantonen dat het ook anders kan. In een voedselbos wordt rekening gehouden met de noden van de lokale flora en fauna. Voor de sterk bedreigde insectenwereld bijvoorbeeld zal de Tuin van Adem en Eten een waar toevluchtsoord worden.

Bij de term voedselbos haal ik me een bos voor de geest zoals we dat kennen: met hoge bomen en wandelpaden, maar dat beeld zal ik waarschijnlijk moeten bijschaven?
De structuur van een voedselbos is inderdaad meer open dan in een natuurlijk bos, er is minder dichtheid in de beplanting. Het verschil tussen een gewoon bos en een voedselbos is dat hetgeen in dat laatste staat, eetbaar voedsel opbrengt. Het is een mooie aanvulling op de natuurlijke bossen.
Een voedselbos verschilt dan weer van een akker door het gebruik van meerjarige gewassen en door de opbouw in meerdere lagen. We werken met hoog- en laagstambomen, daaronder bevinden zich struik- en kruidenlagen en helemaal op de grond is er een laag van bodembedekkers.

Ook de opbrengst is anders. Je sprak daarnet over minder gekend lekkers, wat mogen we ons daarbij voorstellen?
Op een akkerland zie je meestal maïs, aardappelen en tarwe. In een voedselbos vind je voornamelijk bladgroenten, noten en vruchten. Die bevatten veel minder calorieën en opbrengst, maar wel een pak meer vitamines en mineralen. De opbrengst ligt uiteraard heel wat lager dan bij een eenjarige monocultuur, maar die schalen kun je moeilijk met elkaar vergelijken.
Sowieso zijn voedselbossen een verrijking en kunnen ze een prima buffer vormen tussen natuur- en landbouwgebieden. Naast voedsel voor de mens wordt er in een voedselbos trouwens ook voedsel voor de bosbewoners geproduceerd. Bovendien heeft een voedselbos nog tal van andere functies en opbrengsten voor zowel de mens als andere dieren. Dat is bij de monocultuur op een akkerland niet het geval.

Het draait dus om veel meer dan enkel voedsel produceren?
Absoluut! Zo heeft de Tuin van Adem en Eten ook een educatieve functie. In de toekomst organiseren we er bijvoorbeeld workshops ecologisch koken, yoga en permacultuur, om maar wat op te noemen. Er kunnen ook openluchtklasjes doorgaan voor de nabijgelegen basisschool. Het kan een toevluchtsoord worden voor wie even op adem wil komen en rust wil vinden.
Minstens even belangrijk is het sociale luik. Studies tonen aan dat mensen die deelnemen aan gemeenschapsactiviteiten gelukkiger en gezonder zijn. Die connectie met anderen en het gevoel om bij een groep te horen is een zeer goed geneesmiddel voor zowel onze geest en lichaam. Daarom is onze slagzin al vanaf het begin: ‘Er is geen wifi in de Tuin van Adem en Eten, maar we garanderen je wel een sterke verbinding!’

Kan iedereen meehelpen aan dit voedselbos?
(knikt) De Tuin van Adem en Eten werkt uitsluitend met vrijwilligers. Onze kerngroep bestaat uit een tiental buurtbewoners, ondersteund door een groep externe vrijwilligers. Zij hebben naargelang hun talenten en persoonlijkheid een eigen inbreng. De een heeft groene vingers, de ander wil bijleren over permacultuur; zo kan iedereen z’n steentje bijdragen.
Ervaring is geen noodzaak om ons te vervoegen, want er komen op geregelde basis openwerkdagen waar iedereen kan komen helpen. Ideaal om samen te tuinieren en de voormiddag met veel voldoening én met iets lekkers uit de tuin af te sluiten. Alhoewel het gaat om onbetaald vrijwilligerswerk, valt er dus toch veel te ‘verdienen’.

Er werden nu reeds 2.000 bomen en struiken aangeplant in het voedselbos. Hoe lang zal het duren eer de eerste oogsten kunnen worden verwacht?
Voor een deel zal de overgang van een open landbouwterrein naar een voedselbos via natuurlijke successie verlopen. Dit betekent dat we in de eerste jaren de natuurlijke pioniersplanten zoals onkruid niet allemaal zullen weren. Op het ritme van de natuur zal het zich ten volle kunnen ontplooien tot een eetbaar bos.
Een voedselbos is pas volop in werking na tien of twintig jaar, maar dit wil niet zeggen dat er ondertussen niks te oogsten valt. Onze eerste oogst zal normaal komen van onze bodembedekkers, zoals pompoenen en courgettes. Binnen twee jaar zullen onze laagstammen en kleinfruit de eerste vruchten dragen. Op de hoogstammen zullen we dan weer vijf jaar moeten wachten. Naast pompoenen, enkele boeketten bloemen, vriendschap en voldoening hebben we helaas nog niet veel kunnen oogsten. Maar door wandelstroken te maken en bloemenweides te zaaien op open plekken, zal deze openbare tuin tijdens die eerste jaren een mooi wandelnatuurgebied worden!